Naast onze publieksfunctie werkt stichting Land Art Flevoland aan de versterking van de collectie, door het totstandbrengen van een samenwerkingsverband van de eigenaren van de kunstwerken: vijf Flevolandse gemeenten en drie natuurorganisaties. Daarvoor hebben we een Masterplan opgesteld, waarin de restauratie van de oudere kunstwerken gekoppeld wordt aan verbeterde publieksvoorzieningen voor de gehele collectie. In samenwerking met Provincie Flevoland en dankzij bijdragen van de VriendenLoterij, het Mondriaan Fonds en het BPD Cultuurfonds zijn we in 2022 aan de uitvoering van dit Masterplan begonnen.

Lang Leve Land Art

(dit artikel verscheen ook in het Land Art Flevoland Magazine)

De landschapskunstwerken van Flevoland vormen een ‘levende’ collectie. Er worden nieuwe kunstwerken aan de collectie toegevoegd - maar de kunstwerken zelf zijn ook onderdeel van de levende natuur. Dat deze kunstwerken hersteld worden is niet vanzelfsprekend, weet Martine van Kampen die sinds 2013 als curator is betrokken bij Stichting Land Art Flevoland.

Het is lang niet altijd logisch om land art te herstellen. De eerste landschapskunstwerken die werden gemaakt in Amerika waren helemaal niet bedoeld om lang mee te gaan. Er waren bijvoorbeeld kunstenaars die hun werken maakten in afgelegen berggebieden met stenen of takken die ze daar ter plekke vonden. Of kunstenaars die hun kunst maakten met kalk dat vanzelf verdween, of een tijdelijk werk maakten met een sneeuwscooter in een dik pak sneeuw. De handeling van het maken en het idee erachter waren vaak belangrijker dan de vraag of het kunstwerk de tand des tijds kon doorstaan. Alleen een paar iconische landschapskunstwerken waren zo grootschalig dat hun voortbestaan er al bijna zat ingebakken. Ze leken op prehistorische, mythische plekken - en daar gaan we doorgaans heel voorzichtig mee om.

De landschapskunstwerken van Flevoland gaan over dezelfde thema’s als de Amerikaanse land art, maar hebben een andere geschiedenis. De kunstwerken zijn gemaakt in opdracht van de provincie, gemeentes en natuurorganisaties, betaald van gemeenschapsgeld. Ze zijn zorgvuldig afgestemd op de omgeving. Als deze kunstwerken geliefd zijn door bezoekers, en als de kunstenaars ook nog eens van naam en faam zijn, dan heb je veel redenen om een kunstwerk te behouden.

Onderhoud is niet sexy

Onderhoud, groei, beweging, verandering - het zijn geen dingen die op de schitterende luchtfoto’s van de iconische land art zichtbaar worden. Onderhoud is niet sexy, maar voor een duurzame toekomst zijn onderhoud, aanpassing en ondersteuning onontbeerlijk.

Wat we echt willen benadrukken is dat er niets mis was met het reguliere onderhoud van de kunstwerken. En er zijn al menige eerdere restauraties gedaan: Observatorium is rond de aanleg van de Hanzelijn volledig opgeknapt en Polderland Garden of Love and Fire is in 2018 helemaal hersteld door gemeente Almere. Maar nu is het tijd voor grootschaliger herstel van de vier oudste landschapskunstwerken. Het gaat om De Groene Kathedraal, Aardzee, de omgeving van het Observatorium en Sea Level.

Naast de restauraties was er naar ons idee nog meer nodig om de kunstwerken langdurig te beschermen. Want ze zijn ondanks hun robuuste uiterlijk op een bepaalde manier kwetsbaar: door hun ouderdom, hun afgelegen ligging, door ontwikkelingen in het landschap, en soms ook doordat ze niet bekend genoeg waren: onbekend maakt onbemind.

Aan het vergroten van de bekendheid waren we al hard bezig; dankzij onze doorlopende subsidie van provincie Flevoland konden we dat doen met activiteiten als tours, het Land Art Weekend elk jaar in het eerste weekend van juni, en (online) communicatie. Maar integraal herstel stond lange tijd niet op de agenda.

Masterplan

Alle kunstwerken zijn van verschillende eigenaren: van vijf Flevolandse gemeenten en drie natuurorganisaties. Sinds 2019 brengen we alle eigenaren van de kunstwerken bij elkaar voor een jaarlijks overleg. Het doel: afstemmen van beheer en onderhoud en het delen van kennis en informatie.

Er ligt veel potentie in het beschouwen van deze kunstwerken als bundeling, als collectie. Als je ze allemaal bezoekt, doorkruis je de hele provincie en leer je veel over het ontstaan van het landschap. Samen vormen ze een hele goede reden voor veel mensen om naar Flevoland te komen. Maar ook voor de eigenaren en beheerders heeft het nut om samen op te trekken. Je kunt bepaalde diensten samen inkopen en kennis en expertise uitwisselen.

Samen met de eigenaren en de beheerders zijn daarom de benodigde werkzaamheden en behoeftes geïnventariseerd en samengevoegd in één plan. Dit plan kreeg de niet erg fantasierijke, maar wel duidelijke titel Masterplan Land Art Flevoland.

Na veel gesprekken met de partijen, aanpassingen, nog meer gesprekken, research bij fondsen, een enkel doodlopend pad en uiteraard ook wat frustratie werd duidelijk dat het Masterplan haalbaar was. Zo werd het mogelijk om met alle partijen samen méér mogelijk te maken dan wanneer je elk kunstwerk afzonderlijk zou aanpakken. Projectleider Lot Meijers gaat de komende tijd met de uitvoering van het Masterplan aan de slag.

Erfgoed en publiek

Voor het publiek is het allereerst belangrijk dat de kunstwerken er goed bij staan, dus dat had in het Masterplan prioriteit. Ook krijgen de informatieborden en de zitplekken een upgrade om een bezoek te veraangenamen.

In het Masterplan staan projecten die aan de ene kant belangrijk zijn voor het behoud van de kunstwerken en die aan de andere kant ook de ervaring voor bezoekers ondersteunen. We gaan alle kunstenaars interviewen; dit kan als bron dienen voor toekomstig behoud, en het publiek kan de kunstenaars in filmpjes aan het woord horen. Ook maken we een centraal digitaal archief, om de samenwerking tussen alle eigenaren te ondersteunen, maar ook meer materiaal publiek te maken. We gaan de kunstwerken 3D-scannen bij wijze van technische tekeningen, en 3D-printen voor een kleine mobiele expositie. Daar kunnen we bijvoorbeeld de bustours mee beginnen.

De kunstwerken zijn openbaar, en dat aspect willen we in alle uitingen onderstrepen: ze zijn van en voor iedereen – ook voor toekomstige generaties. Lang leve land art!