Meer over dit werk

In het geometrische polderlandschap van Flevoland staat in Almere Hout een 'gotische' kathedraal. Geen hemelhoge stenen gewelven, metershoge glas-in-lood ramen met goddelijke taferelen of galmende koorgangen, maar een kathedraal gevormd door een groep Italiaanse populieren. Kunstenaar Marinus Boezem (Leerdam, 1934) ontwikkelde in 1978 het idee voor dit Gotisch Groei Project. In 1987 plantte hij op uitnodiging van de ingenieurs van de Rijksdienst IJsselmeerpolders (RIJP) 178 populieren (Populus Nigra Italica) volgens de plattegrond van de Notre-Dame van Reims (1211-1290). Tussen de bomen liggen betonnen paden die de ribben van de kruisgewelven weerspiegelen. De schelpencirkels rondom de bomen verwijzen naar de zee die daar ongeveer een halve eeuw geleden nog was.

De transparante muren van de bijna volgroeide bomen ritselen in de polderwind. Kijkend door de toppen van de populieren is de eindeloze blauwe hemel te zien die de middeleeuwers probeerden na te bootsen met hun gotische gewelven. De gotische architectuur heeft een organische oorsprong. De stenen zuilen, de kruisribgewelven en de versierde kapitelen refereren aan boomstammen, takken en gebladerte. (1) De Groene Kathedraal is getransformeerd naar zijn oorspronkelijke inspiratiebron. Deze kathedraal symboliseert het verlangen om op te stijgen naar het goddelijke en het aardse achter zich te laten als een hedendaagse Icarus, net zoals de kunstenaar verlangt zich te onttrekken aan de traditie. (2)

Hoewel De Groene Kathedraal geen religieuze functie vervult en het geen centrale plek inneemt in het centrum van de stad, is de kathedraal van Boezem wel onderdeel van het culturele leven van Almere. Regelmatig worden er trouwceremonies en spontane muziekoptredens georganiseerd en in de zomer is het een geliefde plek om te picknicken. Boezem ziet de gotische kathedraal als hoogtepunt van het menselijk kunnen, net als de creatie van de polders van Flevoland op de bodem van de voormalige Zuiderzee. Terwijl in Almere de architectuur in rap tempo aan de horizon verschijnt, is De Groene Kathedraal een langzaam organisch groeiende constructie. Boezem geeft de nieuwe stad een eigentijdse kathedraal: niet één die in honderd jaar gebouwd wordt, maar één die in enkele decennia met de stad mee groeit. In tegenstelling tot de 13e eeuwse Franse kathedraal die voor de eeuwigheid gebouwd is, heeft de kathedraal in Almere een tijdelijke symbolische functie. De specifieke populier is niet alleen gekozen vanwege het kaarsrechte, slanke en sierlijke silhouet en snelle groei, maar ook vanwege zijn levensduur van ongeveer dertig jaar. Wanneer de bomen na enkele decennia de hoogte van de kathedraal van Reims van dertig meter evenaren, sterven ze langzaam af.

Op de kavel parallel aan De Groene Kathedraal heeft Boezem de omtrek van de kathedraal van Reims uitgespaard in een bos van eiken en beuken. Terwijl De Groene Kathedraal langzaam vervalt, volgroeien de hagen rondom de 'negatieve' kathedraal. Binnen deze dichte en stille omheining blijft de herinnering aan de transparante en ruisende Groene Kathedraal levend. Hoewel De Groene Kathedraal als Land Art project wordt omschreven, staat Boezem ook wel bekend als 'ideeënkunstenaar'. Hij wil ideeën zo snel mogelijk omzetten naar een vorm en hij beperkt zich daarbij niet tot een bepaalde stijl of materiaal. Dit paste binnen de ontwikkeling van de internationale beeldende kunst in de jaren zestig van de vorige eeuw zoals Conceptual Art, Minimal Art, Arte Povera en Land Art.

In 1960 liet hij bezoekers op klapstoeltjes plaatsnemen op de dijk met uitzicht op de geconstrueerde polder van Asperen. Zo verklaarde hij de polder zelf tot kunst. (3) In 1969 hing Boezem als bijdrage aan de spraakmakende tentoonstelling Op Losse Schroeven in Stedelijk Museum Amsterdam beddengoed uit de ramen van de eerste verdieping. Hij liet letterlijk een frisse wind door de museumzalen waaien. De traditionele waarden van esthetiek en originaliteit verruilt hij voor herhaling van clichés en onorthodox materiaal. De kathedraal is voor Boezem een spiritueel logo en komt als vorm vaker terug in zijn werk. (4) Zo is bijvoorbeeld in de Kroondomeinen van het Loo in Apeldoorn het werk Kathedraal (1999) in boomstammen te vinden en heeft hij op de dijk bij Neeltje Jans in Zeeland een kathedraal van rotsblokken gemaakt (Abri, 1994). (5)

Een langer leven voor De Groene Kathedraal in Almere

Update: februari 2019

Nadat tijdens de januaristorm van 2018 een aantal bomen was omgewaaid, hebben de gemeente Almere, Staatsbosbeheer, provincie Flevoland en Land Art Flevoland een onderzoek ingezet om in kaart te brengen wat precies de staat is van De Groene Kathedraal. In september 2018 bezochten Marinus en Maria-Rosa Boezem het kunstwerk om de staat van de bomen van dichtbij te bekijken, en hierbij uitte de kunstenaar de wens om het kunstwerk te herstellen. Hierop is een plan van aanpak gemaakt.

De 178 Italiaanse populieren (Populus Nigra Italica) werden in 1987 geplant volgens de plattegrond van de Notre-Dame van Reims. Op de aangrenzende kavel is de omtrek van de kathedraal uitgespaard in eiken- en beukenhagen: de ‘contrakathedraal’. Het idee was destijds om de populieren te laten groeien en daarna het verval te omarmen, waarna de eiken en beuken die de omtrek van de contrakathedraal vormen doorgroeien.

De kunstenaar geeft echter aan dat hij graag zou willen dat De Groene Kathedraal onderhouden wordt, omdat het kunstwerk een veranderde context heeft: "Tijd en het procesmatige zijn belangrijke aspecten die een inhoudelijke rol spelen bij De Groene Kathedraal. Tevens is het een werk dat zich spiegelt aan zijn omgeving. Deze omgeving, de context, is hier dus ook een inhoudelijk materiaal. Inmiddels is die omgeving veranderd en dus is de functie van De Groene Kathedraal ten aanzien van zijn context ook veranderd." Zo geeft de nieuwe wijk Oosterwold, vlak achter het kunstwerk, de kathedraal een nieuwe functie. Ook blijft het werk dan in de collectie van Land Art Flevoland, die inmiddels negen kunstwerken telt. Voor Boezem aanleiding om voorkeur te geven aan een langer leven van zijn werk.

Feiten en cijfers

Locatie: Kathedralenpad (bereikbaar via Tureluurweg), Almere
Materiaal: populieren, schelpen, beton, graniet
Afmetingen: twee delen, beide 150 x 75 meter
Opdracht: Gemeente Almere, 1987. Met dank aan de Mondriaan Stichting, Provincie Flevoland, Rijkswaterstaat directie IJsselmeergebied
De Groene Kathedraal is in eigendom en beheer van Gemeente Almere. Het groenbeheer wordt uitgevoerd door de Tomin Groep. Het omliggende terrein is van Staatsbosbeheer.

Noten:

(1) Edna van Duyn, Immateriële Architectuur. De Groene Kathedraal van Marinus Boezem, p.30, in: Antoinette Andriesse & Lia Gieling, (red,.), (1999), Landschapskunst in Almere, Museum De Paviljoens.
(2) ibid, p.30
(3) Marinus Boezem in interview met Jaap Evert Abrahamsen, p.11, in: Martine Spanjers & Annick Kleizen (red.), (2007), De Collectie Flevoland, Museum De Paviljoens.
(4) Edna van Duyn, Immateriële Architectuur. De Groene Kathedraal van Marinus Boezem, p.30 in: Antoinette Andriesse & Lia Gieling, (red.), (1999), Landschapskunst in Almere, Museum De Paviljoens.
(5) Een volledig overzicht van het werk van Marinus Boezem is te vinden in de publicatie Boezem (1999), Edna van Duyn & Franzjosef Witteveen.