Werkzaamheden bij Sea Level van Richard Serra. Foto: Victoria Ushkanova

Restauratie Sea Level

In 2011 kreeg Sea Level (1996) van Richard Serra een grijze verflaag als een maatregel tegen beschadigingen en graffiti. Deze verflaag vertoonde op een gegeven moment zelf tekenen van verwering, waarbij delen van het beton loslaten. Het bleek daarom noodzakelijk om actie te ondernemen. De werkzaamheden gingen in september 2024 van start en zijn naar verwachting in december 2024 afgerond.

Over Sea Level van Richard Serra

Richard Serra, vooral bekend van zijn grote kunstwerken van cortenstaal, zette in landschapspark de Wetering in Zeewolde twee wanden neer van beton van elk 200 meter lang. Ze tonen de hoogte van de voormalige zeespiegel, waardoor je als bezoeker in feite op de bodem van de zee loopt. Wie langs het waterkoude beton loopt, kan het gevoel krijgen kopje onder te gaan en weer boven te komen. Sea Level was bij de onthulling in 1996 het grootste kunstwerk van Serra in Europa. Het werk van de Amerikaanse kunstenaar is onder meer te vinden in het Museum of Modern Art in New York, Guggenheim Bilbao, het Stedelijk Museum Amsterdam en Voorlinden in Wassenaar. Dit is een van de drie werken van Serra’s hand die niet van cortenstaal, maar van beton zijn gemaakt.

Twee mensen bekijken de gereinigde proefvlakken van Sea Level, foto Wardie Hellendoorn

Onderzoek naar herstel

In 2021 stelden de Provinciale Staten van Flevoland een bedrag beschikbaar voor het herstel van Flevolands vier oudste landschapskunstwerken, waaronder Sea Level (1996) van Richard Serra. Hoe Sea Level precies hersteld kon worden, was toen nog niet duidelijk, omdat de staat van het beton onder de verflaag niet zichtbaar was. Daarom onderzochten restauratoren in welke staat de muur onder de verf verkeert door kleine vlakken schoon te maken. Zij testten verschillende reinigingsmethoden en beoordeelden die samen met een betonreinigingsbedrijf. Naar aanleiding van deze proefvlakken is een plan gemaakt voor het herstel van het landschapskunstwerk.

Nieuwbouw

De studio van Richard Serra verwachtte echter niet dat herstel van het oppervlak van het werk het gewenste resultaat zou opleveren. Zij uitte de wens het werk vanaf de fundering opnieuw op te bouwen. Hiervoor gaf de provincie Flevoland in februari 2024 groen licht. Deze werkzaamheden gingen in september 2024 van start en zijn naar verwachting in december 2024 afgerond.

Hetzelfde kunstwerk in een nieuwe vorm

Bij de renovatie wordt gebruikgemaakt van basaltwapening in plaats van staalwapening. De milieu-impact van basaltvezelwapening is lager dan van staal. Bovendien kan basaltvezelwapening niet roesten, waardoor de levensduur in principe oneindig is. Daarnaast wordt zelfhelend beton toegepast. Aan het beton worden bacteriën toegevoegd die in combinatie met vocht en zuurstof reageren tot kalksteen die scheurtjes herstellen. Dat heeft veel voordelen, zoals het waterdicht maken van beton, waardoor het langer meegaat. Verder wordt zoveel mogelijk gebruikgemaakt van het betongranulaat dat is ontstaan door het breken en zeven van het betonpuin van het bestaande kunstwerk.

Onderdeel van Masterplan

Het herstel van Sea Level is onderdeel van het Masterplan, een breder project waarbij meerdere kunstwerken van Land Art Flevoland worden opgeknapt. De restauraties gaan hand in hand met verbeteringen aan beleving en bereikbaarheid van de kunstwerken. Zo geven we de informatieborden en zitplekken een upgrade. Om de kunstwerken bij een breder lokaal publiek onder de aandacht te brengen, maakten we in 2022 een magazine, dat huis aan huis onder alle inwoners van Flevoland verspreid is. Verder interviewen we alle kunstenaars: om het publiek te laten kennismaken met de kunstwerken en hun makers, maar ook om kennis over de werken vast te leggen en te bewaren voor de toekomst. Daarbij horen ook 3D-scans van de werken. Die dienen niet alleen als technische tekeningen, maar zorgen er ook voor dat ze zijn opgenomen in een grote database, waar ze toegankelijk zijn voor partijen met bouwplannen in de omgeving. Het archief van de kunstwerken, dat verspreid is over verschillende Flevolandse locaties, maken we met een digitale toepassing toegankelijk voor publiek en onderzoekers. Op al deze manieren zorgen we ervoor dat de kunstwerken van Land Art Flevoland ook voor toekomstige generaties te bewonderen blijven.