Robert Morris, Observatorium (1977), foto: Gert Schutte

Observatorium (1977)

Robert Morris

Van bovenaf gezien liggen de cirkelvormen bij de Swifterringweg in Lelystad er uitheems bij, zo tussen al die rechte lijnen van akkers, wegen en de spoorlijn. Die cirkels zijn de concentrische aarden wallen die Observatorium van Robert Morris (1931-2018) vormen.

In de aarden wallen heeft Morris drie openingen aangebracht, driehoekige ‘vizieren’ die de seizoenen zichtbaar maken. Door het middelste vizier, dat is gemaakt van staal, kun je in de herfst en de lente de zon zien opkomen, als de dag en de nacht even lang zijn, op 21 september en 21 maart. Aan weerszijden liggen vizierstenen van Beiers graniet; de linker vangt de eerste zonnestralen in de zomer op de langste dag (21 juni), de rechter in de winter op de kortste dag (21 december). Dit zie je het beste als je op de steen middenin de binnenring gaat staan, de steen die symbolisch het middelpunt van de cyclische tijd markeert. Morris vergelijkt Observatorium met Stonehenge, het prehistorische monument dat volgens hem ook de tijd weergeeft.

Morris creëerde Observatorium voor het eerst in 1971 bij Santpoort in de gemeente Velsen voor de spraakmakende tentoonstelling ‘Sonsbeek Buiten de Perken’ die de land art in Nederland op de kaart zette. Na afloop van de manifestatie werd een nieuwe permanente locatie voor het kunstwerk gezocht. Het weidse Flevoland bleek zeer geschikt: het kunstwerk had namelijk vrij uitzicht naar het oosten nodig in verband met de markering van de zonnestanden. Vanwege de uitgestrektheid van het gebied kon de Flevolandse versie 20% groter worden uitgevoerd.

Observatorium deelt dus zijn geschiedenis met Broken Circle|Spiral Hill (1971) van Robert Smithson in Emmen, het enige andere kunstwerk van ‘Sonsbeek Buiten de Perken’ dat nog intact is.

Observatorium stond aan de wieg van de collectie Land Art in Flevoland. Vijf jaar later wordt het tweede landschapskunstwerk van Flevoland onthuld.

Lees meer over dit kunstwerk

Observatorium (1977) van Robert Morris ligt aan de Swifterringweg in Lelystad. Klik hier voor het adres en coördinaten.

Robert Morris, Observatorium (1977), foto Franzi Mueller-Schmidt, februari 2021

Feiten en cijfers

Kunstenaar: Robert Morris (9 september 1931 – 28 november 2018)
Titel: Observatorium
Onthulling: 1977
Locatie: Swifterringweg, Lelystad
Materiaal: aarde, water, gras, schelpen, staal, graniet, hout
Afmetingen: doorsnede 91 meter

Opdrachtgever: RIJP (Rijksdienst IJsselmeer Polders),
Eigendom: het Flevo-landschap
Gelegen in gebied van Het Flevo-landschap (gemeente Lelystad)
Groenbeheer: Het Flevo-landschap
Onderhoud kunstwerk: het Flevo-landschap

Podcast over Observatorium

Hoe is het om in een landschapskunstwerk een festival te organiseren? Kunstjournalist Luuk Heezen interviewt organisator Thom Ummels over jaarlijkste poëziefestival Sunsation. Dit interview is opgenomen in De Verbeelding, Zeewolde tijdens het Land Art Luisterweekend 2020.